Prawo autorskie to pojęcie, z którym z pewnością spotkała się większość z nas. Kojarzone jest głównie z kradzieżą dzieł twórcy i wykorzystaniem ich na rzecz własnych korzyści - nawet komercyjnych. Z łatwością przychodzi nam zrozumienie, że nie możemy ogłosić się autorem dzieła uznanego malarza czy innego artysty. Trudniej już natomiast skojarzyć nam tę sytuację z kradzieżą własności intelektualnej czy naruszeniem prawa autorskiego dotyczącego utworów, które udostępnianie są w Internecie. Często nie do końca wiemy, które z udostępnionych w sieci treści możemy dobrowolnie wykorzystać, a o które powinniśmy zapytać ich autorów. W tym artykule rozwiejemy wszelkie wątpliwości dotyczące prawa autorskiego materiałów znajdujących się w przestrzeni online oraz pokażemy przykłady jego naruszania.
Prawo autorskie i nie tylko - najważniejsze pojęcia
Wszechobecny i wolny dostęp do Internetu sprawił, że nauczyliśmy się szukać odpowiedzi na wszelkie nasze pytania wpisując je w wyszukiwarkę. Jednocześnie bardzo szybko poczuliśmy, że to co znajduje się w sieci należy do nas i mamy prawo dowolnie tego używać. Zapominamy niejednokrotnie, że wszystkie kiedykolwiek powstałe treści mają swoich autorów, którym tak samo jak w świecie materialnym, tak i w wirtualnym, przysługują określone prawa. Poniżej wymieniliśmy kilka pojęć dotyczących praw autorskich, które obowiązują również w Internecie.
Własność intelektualna
Pojęcie obejmuje wszystkie pomysły, na które może wpaść człowiek, a należą do nich m.in. wynalazki, dzieła artystyczne, literackie czy naukowe, odkrycia, wzory, znaki towarowe i oznaczenia handlowe, nazwy itp. Własność intelektualna obejmuje prawo autorskie oraz prawa mu pokrewne.
Utwór
Jest to każdy wyraz działalności twórczej, który posiada indywidualny charakter i został ustalony w dowolnej formie, niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W ujęciu prawa utworami są zarówno filmy czy utwory muzyczny, jak i treść posta, artykuł na stronie, projekt strony internetowej, grafika na social media, czy nawet wizualizacja projektu.
Prawo autorskie osobiste (niemajątkowe)
To trwała więź twórcy z utworem, obejmująca nieograniczone w czasie i niezbywalne prawa do autorstwa, oznaczenia nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności treści i formy utworu, decydowania o pierwszym udostępnieniu publiczności oraz nadzoru nad korzystaniem z dzieła. Prawa autorskie osobiste są nieprzenoszalne, niezrzekalne, wieczne (bezterminowe) i niezbywalne.
Prawo autorskie majątkowe
Prawo do utworu twórcy lub osoby, która otrzymała licencję na ten utwór, lub której prawo majątkowe zostało jej odsprzedane. Umożliwia korzystanie z utworu w nieograniczony sposób oraz wykorzystywanie utworu do uzyskiwania korzyści majątkowych.
Każde z powyższych pojęć uważa się za obowiązujące w przestrzeni wirtualnej. Dobrze potwierdza to, że używanie w dowolny sposób wszystkich treści znajdujących się w Internecie - poza niektórymi wyjątkami - nie jest zgodne z prawem.
Licencje Creative Commons
Jednym z takich wyjątków jest zastosowanie Licencji Creative Commons (CC). W przypadku, w którym twórca chce umożliwić odbiorcom pewne opcje korzystania z jego utworu. Licencje te oraz ich narzędzia są darmowe, przez co każdy twórca może po nie sięgnąć. Co istotne, korzystając z licencji CC autor w pełni zachowuje prawa autorskie osobiste do swojego utworu, natomiast może przy tym określić, w jaki sposób utwór ten będzie dystrybuowany i czy korzystanie z niego może być komercyjne czy też nie.
CC BY (ang. attribution - BY) - uznanie autorstwa
Rodzaj licencji, który daje największe swobody w korzystaniu - umożliwia swobodne rozpowszechnianie, kopiowanie i modyfikowanie utworu. Jedynym warunkiem jest wymaganie podania informacji o autorze oraz źródle pochodzenia oryginalnego dzieła.
CC NC (ang. noncommercial - NC) - użycie niekomercyjne
Podobnie, jak w poprzedniej licencji, licencjobiorca ma prawo do kopiowania, zmieniania oraz rozpowszechniania utworu - natomiast jedynie w celach niekomercyjnych. Oznacza to, że licencja nie tylko nie pozwala na zarabianie na materiałach, w którym wykorzystano danych utwór, ale i w praktyce zabrania użycia go w celach biznesowych, na przykład na profilu społecznościowym firmy.
CC SA (ang. share alike - SA) - na tych samych warunkach
Utwór na tego rodzaju licencji może być kopiowany, rozpowszechniany, a nawet remiksowany niemal bez ograniczeń. Istnieje tylko jeden warunek - sam utwór, czy jego zmodyfikowana wersja musi zostać udostępniona “na tych samych warunkach”, co oryginalny utwór. Oznacza to, że jeśli utwór był udostępniony np. w ramach licencji CC BY (Uznanie autorstwa) to i nasza wersja tego utworu, musi być udostępniona w ramach tej licencji.
CC ND (ang. no derivative works - ND) - bez utworów zależnych
Udostępnianie utworu na zasadach tej licencji może się odbywać jedynie w jego niezmienionej formie - nie można tworzyć utworów zależnych, czyli przekształconych nowych dzieł powstałych na podstawie utworu.
Wszystkie licencje Creative Commons mają jeden wspólny mianownik - poszanowanie praw autorskich. Ich specyficzne cechy są określane przez samego twórcę, który może je dowolnie łączyć np. CC BY-SA - uznanie autorstwa, wolno rozprowadzać utwór jedynie na licencji identycznej co utwór oryginalny. Jednak oznaczanie treści udostępnianych w Internecie znakami licencji CC nie jest popularne, przez co nie często możemy na tym polegać. Wówczas możliwość korzystania z tych utworów jest znacznie ograniczona i opiera się z reguły na dwóch zasadach - prawie cytatu i dozwolonym użytku osobistym.
W jaki sposób mogę używać cudzych treści w Internecie?
Zazwyczaj, aby otrzymać rzecz, która nie należy do nas, musimy za nią zapłacić. Wówczas - jeżeli jest taka możliwość - staramy się ją nabyć za określoną kwotę. Jeżeli coś nie jest możliwe do kupna np. obraz pewnego artysty nabyty przez naszego znajomego, pozostaje nam zachwycanie się nad jego pięknem i próba znalezienia podobnego dzieła. Dokładnie tak samo sytuacja wygląda w przestrzeni wirtualnej. Treści ze stron internetowych i profili społecznościowych nienależących do nas - o ile nie są udostępnione na zasadach licencji Creative Commons - nie mogą stać się naszą własnością, a tym bardziej nie możemy ich udostępniać publicznie jako “swoje”.
Pomimo tego, że wiele utworów jakie możemy znaleźć w Internecie można w łatwy sposób skopiować czy pobrać warto pamiętać o dwóch zasadach, jakie umożliwiają ich użycie z pominięciem konieczności kontaktu z autorem danego utworu:
Prawo cytatu
Prawo, które umożliwia udostępnianie fragmentów cudzego utworu. Aby uniknąć naruszenia praw autorskich, konieczne jest towarzyszenie komentarza, polemiki, analizy lub innych przemyśleń. Dodatkowo, ważne jest jasne określenie autora cytowanego utworu, tak aby był on łatwo "rozpoznawalny".
Dozwolony użytek osobisty
Dozwolony użytek osobisty oznacza korzystanie z danego utworu (np. tekstu, zdjęcia, muzyki) wyłącznie w celach prywatnych, niekomercyjnych, bez udostępniania go publicznie czy wykorzystywania go w sposób, który naruszałby prawa autorskie. Co jest niezwykle ważne, dozwolony użytek osobisty dotyczy jedynie utworów, które posiadamy w wyniku zakupienia z legalnego źródła, lub sam utwór został udostępniony i następnie przez nas pozyskany z poszanowaniem prawa autorskiego i majątkowego autora.
Oba powyższe prawa mają zastosowanie zarówno dla utworów online, jak i tych offline. W przestrzeni internetowej prawo cytatu potrafi być przydatne przy tworzeniu artykułów specjalistycznych czy inspirowaniu odbiorców różnymi rozwiązaniami innych firm. Dozwolony użytek osobisty wyklucza upublicznienie czyjegoś utworu, natomiast pozwala nam na użytkowanie go do własnych potrzeb, na przykład nauki, lub wspólnego słuchania muzyki ze znajomymi.
Korzystanie z materiałów stockowych - bazy zdjęć, filmów i grafik
Zdjęcia, filmy czy grafiki stockowe to materiały, z których korzystamy przy tworzeniu różnych projektów graficznych. Czy zatem naruszamy ich prawo autorskie? Otóż nie. Materiały, które odpłatnie możemy pobrać z różnych stockowych baz, nabywamy na zasadach określonych licencji.
Zazwyczaj mamy do czynienia z kilkoma rodzajami licencji, które różnią się warunkami oraz wielkością opłaty za nie - czy to abonamentowej czy jednostkowej za dany utwór. I tak np. w ramach Standardowej Licencji utwór może być pobierany i wykorzystywany natomiast nie użyjesz go w celach komercyjnych. Jeżeli dane zdjęcie ma Ci posłużyć do stworzenia projektu produktu, który chcesz później sprzedać, tutaj zastosowanie będzie miała Rozszerzona Licencja.
Jak to wygląda w przypadku modyfikacji utworu? To wszystko zależy od licencji poszczególnych baz. Każda biblioteka materiałów stockowych ma swój regulamin i samodzielnie określa zasady korzystania z utworów przy pomocy różnych licencji. Dlatego najważniejsze w kupowaniu i wykorzystywaniu materiałów stockowych jest uważne zapoznanie się z typami licencji, które są odmienne dla każdego portalu.
Naruszenie praw autorskich w social mediach - kiedy następuje?
Każdy portal społecznościowy posiada swój regulamin, który stanowi pewnego rodzaju umowę między serwisem a użytkownikiem. Akceptując go zgadzamy się na wszelkie warunki użytkowania i niejednokrotnie, w zależności od platformy, wyrażamy również zgodę na udostępnianie i korzystanie ze wstawionych przez nas treści danemu portalowi oraz jego innym użytkownikom (np. Facebook).
Nie pozbywa nas to jednak praw autorskich do naszego utworu. Udostępnianie i modyfikowanie utworów innych użytkowników platform społecznościowych może odbywać się jedynie za pośrednictwem narzędzi dedykowanym tym czynnościom np. przycisk “udostępnij” na Facebooku lub opcja “remiksuj” na TikToku. Dzięki nim, nasz utwór udostępniony przez innego użytkownika w dalszym ciągu jest “rozpoznawalny” i jego obecność w innym miejscu niż nasz profil nie sprawi, że osoba, która udostępnioną treść zobaczy nie będzie mogła zidentyfikować jej twórcy. Jednocześnie oznacza to, że zapisanie na telefonie lub komputerze grafiki czy filmu z czyjegoś posta i opublikowanie go na swoim profilu jest naruszeniem prawa autorskiego, a także regulaminu platformy społecznościowej.
Czy Twój content w social mediach jest zagrożony?
W teorii, Twoja twórczość w mediach społecznościowych, czy w każdym innym miejscu w sieci, jest chroniona przez prawo autorskie. Własność intelektualna, prawo autorskie, regulaminy określonych platform czy prawo cytatu to zasady, które powinny chronić nasze utwory przed kradzieżą. W praktyce jednak, nigdy nie możesz mieć pewności, że ktoś nie postanowi pobrać i wykorzystać Twojego utworu np. udostępniając go na swoim profilu czy stronie.
W takich sytuacjach możesz dochodzić swoich praw. Osoba naruszająca Twoje prawo autorskie odpowiada karnie za swoje czyny, bez znaczenia czy były one wykonane umyślnie czy też nie. Oprócz oczywistego usunięcia Twojego utworu z cudzej strony czy profilu w mediach społecznościowych, możesz rościć prawa do finansowego odszkodowania (zapłaty za użycie Twojego utworu) oraz finansowego zadośćuczynienia (opłata za tzw. uszczerbek np. w postaci stresu, jaki odniosłeś w wyniku zaistniałej sytuacji). Niewielu użytkowników mediów społecznościowych zdaje sobie sprawę konsekwencji, które mogą ich spotkać za nieposzanowanie prawa autorskiego czy regulaminu platformy. Jednak niewiedza ta nie jest podstawą do zwolnienia ich z poniesienia konsekwencji.
Co ciekawe, platformy społecznościowe starają się radzić z takimi sprawami wręcz natychmiastowo. Gdy tylko wykryją, że dany profil opublikował treści nienależące do niego, umieszony post zostaje usuwany lub ograniczany np. wyciszanie filmu z niedozwolonym użyciem muzyki. Skuteczność tych działań jest różna i zazwyczaj dotyczy najbardziej komercyjnych utworów.
Przykłady naruszenia praw autorskich
Co jest naruszeniem praw autorskich? Nie zawsze jednoznacznie potrafimy odpowiedzieć na to pytanie. Nawet znając teorię i najważniejsze pojęcia związane z prawem autorskim, nie do końca wiemy jak użyć tej wiedzy w praktyce. Dlatego, przygotowaliśmy kilka przykładów sytuacji, w których do takiego naruszenia dochodzi.
Sytuacja A
Gabinet kosmetyczny postanowił umieścić na swojej stronie artykuł na temat innowacyjnego kosmetyku, którego używa w pracy z klientkami. Chcąc wstawić do artykułu zdjęcia przed i po zabiegu, pracownik gabinetu przejrzał zasoby Internetu. Natrafił na zdjęcia innego salonu kosmetycznego, pobrał je, a następnie udostępnił w swoim artykule. Tym samym naruszył prawo autorskie.
Sytuacja B
Osoba prowadząca profil restauracji na Facebooku zauważyła nową publikację zaprzyjaźnionej kawiarni z ogłoszeniem Dni Kuchni Lokalnej. W wydarzeniu tym bierze udział również restauracja, a sama grafika promująca spodobała się jej pracownikowi, który postanowił pobrać ją z profilu kawiarni i opublikować posta z tą grafiką na fanpage'u restauracji. Pomimo zażyłych relacji obu firm, pobranie i opublikowanie grafiki nastąpiło bez zgody kawiarni. Jest to kolejny przykład naruszenia praw autorskich.
Sytuacja C
Klient agencji reklamowej otrzymał wizualizację projektu roll-upu na najbliższe targi branżowe. Projekt nie przypadł mu do gustu, jednak nie mogąc doczekać się wydarzenia, umieścił fragment wizualizacji przygotowanej przez agencję na swoim profilu firmowym na Facebooku, zapraszając odbiorców do odwiedzenia stoiska. Pomimo tego, że wizualizację przygotowano na zlecenie klienta, to jednak nie została ona przez niego wybrana i opłacona, co oznacza, że klient nie nabył do niej praw majątkowych - tym samym naruszył prawa autorskie wizualizacji.
Podsumowując, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji prawnych, zawsze warto zapytać o zgodę przed korzystaniem z cudzych utworów czy grafik. Poszanowanie praw autorskich to kluczowa zasada w prowadzeniu działań marketingowych i promocyjnych.
Podsumowanie
Bycie twórcą internetowym, czy też firmą tworzącą content w swoich profilach na platformach społecznościowych wymaga poznania podstawowych praw dotyczących autorstwa i wykorzystywania treści. Taką samą wiedzę warto posiadać również jako obserwator ulubionych profili czy blogów. Dzięki niej, nie tylko prawidłowo zinterpretujesz autora treści, ale również ustrzeżesz się przed niezgodnym z prawem użyciem tych materiałów.